Zo zit het met auteursrecht in het onderwijs: van reprorecht tot copyright

Stel: je wil dat nieuwsbericht uit De Volkskrant gebruiken in je les. Of je wilt een passage uit een boek opnemen in je presentatie, om daarna klassikaal de stijlfiguren te bespreken. Gewoon doen – of zit het je toch niet helemaal lekker? Mag je de tekstbronnen, filmpjes en muziek gebruiken in je les zonder toestemming te vragen aan de maker? In deze blog lees je hoe het precies zit met auteursrecht in het onderwijs – van copyright tot reprorecht.

Geschreven door

Auteursrecht op elke bron

Of het nu gaat om een (les)boek, krantenbericht, tijdschrift, documentaire, film of lied: op elke bron geldt auteursrecht. Het idee hierachter is dat de auteur iets moet kunnen verdienen aan zijn of haar eigen werk. Ook zorgt het auteursrecht ervoor dat de makers het zeggenschap behouden over hun werk.

Speciale regeling auteursrecht voor het onderwijs

De auteurswet maakt een uitzondering voor het onderwijs (ook wel de ‘onderwijsexceptie’ genoemd). Dat komt omdat materiaal op school niet voor commerciële doeleinden wordt gebruikt. Bovendien zou zonder toegang tot bronnen het onderwijs teveel belemmerd worden. Daarom is het voor educatieve doeleinden toegestaan om materiaal waarop auteursrecht van toepassing is te gebruiken in de klas, zonder dat je daar toestemming voor hoeft te vragen. Maar dat betekent niet dat jij – of jouw school – zomaar alles kan copy-pasten. Er moet namelijk wel vergoeding betaald worden.

Reprorecht op school

Die vergoeding is verwerkt in de standaardbijdrage van scholen aan het Reprorecht. Dankzij deze regeling krijgen de auteurs, uitgevers en beeldmakers (de rechthebbenden) een passende vergoeding. Daarmee kunnen de makers blijven investeren in nieuw werk en kunnen de gebruikers ervan blijven profiteren. De PO-raad, VO-raad en MBO Raad (de vertegenwoordigers van de scholen) hebben deze afkoopregeling getroffen met de belangenorganisaties van rechthebbenden. En dus mag je als leerkracht een enkel artikel uit een dag-, week- of maandblad kopiëren of printen, zonder dat je vooraf toestemming hoeft te vragen aan de eigenaar.

Digitaal auteursrecht

Sinds schooljaar 2015-2016 wordt bij de regeling auteursrecht op school ook rekening gehouden met digitaal onderwijs. Je kunt nu fragmenten printen, scannen, e-mailen en gebruiken binnen een elektronische leeromgeving. Dus kun je ook online lesmateriaal samenstellen. Zo sluit de regeling beter aan bij de hedendaagse lespraktijk en wensen van nu.

Reprorecht voor het onderwijs is geen vrijbrief

Het reprorecht betekent niet dat je onbeperkt materiaal kunt kopiëren en delen. Het gaat om beperkt gebruik: een hele krant inscannen of het leeuwendeel van een tijdschrift uitdelen aan je leerlingen gaat te ver. Dat betekent dat als je meer wilt gebruiken dan de standaardregeling toestaat je toch toestemming moet vragen. Muziek en films mag je gewoon gebruiken als het bedoeld is voor de les en in het leerplan valt. Zodra je deze op het schoolfeest wilt draaien komt er wel een vergoeding aan te pas.

Creative Commons

Teksten, illustraties en opgaven die zijn gepubliceerd met een zogenaamde Creative Commons licentie mag je vrijelijk gebruiken. Doorgaans ben je wel verplicht om aan naamsvermelding te doen. Een voorbeeld hiervan is het VO-content materiaal.

Specifieke gevallen

Wil je weten hoe het met specifieke gevallen zit, raadpleeg dan de handige wegwijzer van ‘Onderwijs & Auteursrecht’. Daar vind je wat er van toepassing is voor elke bron en elke situatie, hoeveel ‘beperkt’ dan precies is (houd als vuistregel aan 10% van het materiaal) en wat je moet doen als je toch meer dan de toegestane hoeveelheid wilt gebruiken.

Zelf lesmateriaal maken

Kortom: je kunt er van uitgaan dat je stukken uit de krant, van tv en internet mag gebruiken zonder daar eerst toestemming te vragen. De voorwaarde is dat het gaat om fragmenten die je voor onderwijsdoeleinden wil inzetten. In dat geval kun je met een gerust hart verder met je lesvoorbereiding en digitaal lesmateriaal maken. Het ‘Stappenplan Zelf lesmateriaal maken’ gidst je door dit proces.