Formatief en summatief toetsen uitgelegd aan de hand van een turnwedstrijd
Steeds meer scholen willen minder toetsen voor een cijfer en toetsen vaker formatief. In deze blog leg ik uit wat de begrippen formatief en summatief toetsen inhouden aan de hand van het voorbeeld van een turnwedstrijd.
Wat is het verschil tussen formatief en summatief toetsen?
Om het verschil uit te leggen tussen de twee manieren van toetsen, begin ik bij de toetsvorm die we het beste kennen.
Summatief toetsen
Een belangrijk kenmerk van summatieve toetsen is dat ze een afsluitend karakter hebben. Het rijexamen bijvoorbeeld. Als je dat goed doet, krijg je je rijbewijs en kun je de weg op. Een summatieve toets kan ook een proefwerk zijn waarmee je een periode wil afsluiten. Met het proefwerk beoordeel je je leerlingen op hun kennis en kunde over een bepaald onderwerp.
Vaak zijn er aan summatieve toetsen consequenties verbonden: wel of geen diploma, wel of niet overgaan, wel of niet een rijbewijs op zak.
Formatief toetsen
Met formatieve toetsen is dat anders. Deze worden niet aan het eind van een leerproces afgenomen, maar tijdens het leerproces. Dit doe je omdat je met een formatieve toets inzicht wil krijgen in waar een leerling op dat moment staat, zodat je het leerproces kunt bijsturen. Een formatieve toets laat zien wat een leerling al kan en wat hij nog moet leren of oefenen, zodat hij straks met goed gevolg het (summatieve) proefwerk kan maken of examen kan doen.
Samenspel formatieve en summatieve toetsen
Idealiter hangen formatieve en summatieve toetsen met elkaar samen. Ik leg dat graag uit aan de hand van het voorbeeld van een turner die zich voorbereid op een wedstrijd op de evenwichtsbalk.
Een turnwedstrijd kun je vergelijken met een summatieve toets. De wedstrijd is een afsluiting van een oefenperiode. Hoe de turner de oefening op de evenwichtsbalk doet, bepaalt of hij een medaille wint.
Trainingsschema en oefenen
Voordat een turner deelneemt aan een wedstrijd, heeft hij lang geoefend. Hij weet precies wat hij tijdens de wedstrijd laat zien en waarop de jury gaat letten bij het toekennen van punten. Op basis daarvan heeft de coach een trainingsschema opgesteld.
De docent als coach
Gedurende de oefenperiode voor de wedstrijd kijkt de coach goed naar de turner. Wat loopt vlekkeloos, wat gaat nog niet goed en welke bewegingen kunnen nog verfijnd worden? Op basis daarvan laat de coach de turner oefenen en past het trainingsprogramma telkens aan.
De rol die de coach heeft kun je vergelijken met jouw rol als docent. Je leerlingen weten precies wanneer ze een summatieve toets (voor een cijfer) krijgen. Je kiest een of meerdere momenten waarop je een formatieve toets wilt afnemen. Voor deze toetsen geef je geen cijfer; ze zijn bedoeld om inzicht te krijgen in wat leerlingen al beheersen en wat nog niet.
Formatief toetsen als onderdeel van formatief evalueren
Behalve formatief toetsen, wordt er steeds vaker gesproken over formatief evalueren of formatief werken. Dit houdt in dat je de ontwikkeling van je leerlingen gedurende het leerproces op allerlei manieren in de gaten houdt, zoals de coach dat doet bij de turner op de evenwichtsbalk. Vervolgens zet je op basis daarvan vervolgstappen of je geeft je leerlingen gerichte, rijke feedback op hun werk, zodat ze zelf een volgende stap kunnen doen.
De ontwikkeling van je leerlingen monitoren kan op allerlei manieren, bijvoorbeeld door het afnemen van een formatieve toets, het interpreteren van het resultatendashboard van een digitale leeromgeving, of op basis van observaties tijdens oefensituaties
Voorbeelden van formatief werken in de klas
Geschiedenis
Is in de geschiedenisles uitgebreid aandacht besteed aan het onderwerp jagers en boeren? Test de kennis van je leerlingen dan aan het eind van de les met een quiz met de app Kahoot of Socrative.
Werk je al met de digitale leeromgeving van Learnbeat? Dan maak je in een handomdraai een interactieve quiz in de presentatiemodus. De antwoorden deel je meteen met je klas op het scherm.
Wiskunde
Wil je na een instructie over lineaire vergelijkingen in de wiskundeles weten wie zo’n vergelijking al kan oplossen en wie niet? Projecteer dan eens een lineaire vergelijking op het digibord en laat leerlingen het antwoord in hun schrift zetten, in een digitale app of op een wisbord. Zo achterhaal je heel eenvoudig wie dit al kan en wie niet.
Gebruik je als docent wiskunde het oefenprogramma Wistrainer in Learnbeat? Daarmee oefenen leerlingen adaptief op algebraïsche vaardigheden. Het systeem herkent de antwoorden en past na elke reeks van tien vragen, de volgende reeks vragen aan aan het niveau van de leerling.
Nederlands
Laat leerlingen in de les Nederlands in tweetallen oefenen met Argumenteren en laat de leerlingen elkaar peerfeedback geven aan de hand van een rubric.
Formatief toetsen met Learnbeat
In de digitale toetsomgeving van Learnbeat kun je ook toetsen afnemen zonder dat daarvoor een cijfer wordt gegeven. Je kunt dit als docent gebruiken om het niveau van je klas of per leerling te bepalen. Vervolgens pas je de oefenstof of de inhoud van je les hier op aan.
In de volgende blog gaan we in op de 3 fases van formatief evalueren: feed up, feedback en feed forward.
Ervaar de voordelen van formatief toetsen
De checklist helpt je op weg met formatief toetsen. Vraag hem hier gratis aan.
